Kunstmatige intelligentie (AI) kan kunst creëren en teksten vervaardigen. Tools die afbeeldingen kunnen creëren zijn bijvoorbeeld DALLE-2 en Stable Diffusion. Ze beschikken over een voorraad afbeeldingen, afkomstig van het internet, die als model worden gebruikt. Het programma maakt op basis van de beschikbare afbeeldingen en de door de gebruiker ingevoerde omschrijving een nieuwe afbeelding. Chat GPT[1] is een bekend taalmodel dat ook artikelen kan schrijven.

Vragen

Deze nieuwe wijze van creëren roept veel vragen op. Is er sprake van schending van auteursrechten van de makers wiens afbeeldingen of teksten AI gebruikt voor het maken van de nieuwe creatie? Hoe zit het met de auteursrechten op werken die zijn geproduceerd door AI? In deze blog ga ik in op deze en andere vragen die samenhangen met AI en auteursrecht.

1. Hoe werkt AI?

AI heeft afbeeldingen en teksten nodig om op basis daarvan zelf een nieuwe afbeelding of tekst te kunnen creëren.

De eigenaar van de tool biedt zijn programma online aan. De gebruikers geven opdrachten aan het programma. In reactie daarop levert het programma een bepaald resultaat, te weten een tekst of een afbeelding. Gebruikers of derden kunnen dat resultaat vervolgens, al dan niet na verdere bewerking, op verschillende manieren gebruiken.

2. Waarop rust auteursrecht?

In de meeste gevallen rusten er auteursrechten op de oorspronkelijke afbeeldingen en teksten, bijvoorbeeld van uitgevers en individuele schrijvers, fotografen en beeldend kunstenaars. Het auteursrecht[2] geeft de maker het recht zich te verzetten tegen iedere vorm van geheel of gedeeltelijk reproduceren, bewerken of openbaar maken van diens werk.

3. Wanneer is er sprake van een inbreuk?

Er is sprake van een inbreuk makende bewerking wanneer er sprake is van ‘ontlening’. Dit betekent dat het inbreukmakende werk zoveel auteursrechtelijke beschermde trekken van het oorspronkelijke werk heeft overgenomen, dat de totaalindrukken van beide werken weinig verschillen.

4. Ontlening bij robotkunst?

Alle resultaten van deze ‘robotkunst’ zijn in ieder geval indirect ontleend aan bestaand werk dat als data wordt ingevoerd. Aan het vereiste van ontlening voor auteursrechtinbreuk is dus snel(ler) voldaan. Een robot[3] combineert immers op basis van wat hij op voorraad heeft. Menselijke kunstenaars doen dat ook, echter dan is sprake van autonome menselijk creatie.

5. Ontlening bij tekst?

Bij door AI gevormde teksten is de kans kleiner dat er hele zinnen worden gekopieerd uit beschermd bestaand materiaal. De robots putten informatie uit veel verschillende schriftelijke bronnen, zodat niet bewezen kan worden dat  uit één bepaalde bron een auteursrechtelijk beschermd fragment wordt overgenomen. In geval van afbeeldingen is het risico groter dat er gelijkenis met bepaalde bestaande werken ontstaat die als inbreuk kan worden gekwalificeerd. Als de totaalindrukken overeenstemmen en er zijn overeenstemmende beschermde trekken aan te wijzen, dan zal van auteursrechtinbreuk kunnen worden gesproken.

6. Binnen welke context mag je ontleende kunst of tekst gebruiken?

Zolang sprake is van eigen gebruik voor bijvoorbeeld oefening of studie, of voor gebruik binnen de familie- en vriendenkring bestaat er nog geen probleem. Het gebruik kan echter ook de vorm aannemen van externe openbaarmaking met of zonder winstoogmerk. Die openbaarmaking vindt plaats met of zonder naams- of bronvermelding, waarbij niet zonder meer duidelijk wordt gemaakt dat het geheel of gedeeltelijk gaat om werk van een robot en wat de opdracht was die aan de robot werd gegeven. De gebruiker kan dat pretenderen bepaalde rechten op het resultaat te kunnen doen gelden.

7. Wanneer levert openbaarmaking inbreuk op auteursrecht op?

Openbaarmaking van het resultaat anders dan voornoemd in de besloten kring of voor eigen gebruik, levert  auteursrechtinbreuk op, waartegen kan worden opgetreden. De maker van het inbreukmakende werk, i.c. de gebruiker, kan daarvoor worden aangesproken.

8. Wat is wel toegestaan?

Tijdelijke reproductiehandelingen zijn echter wel toegestaan. Tijdelijke reproductiehandelingen zijn van voorbijgaande of incidentele aard, en vormen een integraal en essentieel onderdeel van een technisch procedé. Deze worden toegepast met als enig doel een rechtmatig gebruik van een werk of ander materiaal mogelijk maken. Deze handelingen bezitten geen zelfstandige economische waarde.

9. Wanneer is sprake van een uitzondering?

Om te beoordelen of sprake is van een uitzondering, dient per geval te worden bekeken of sprake van tijdelijke reproductiehandelingen, een rechtmatig gebruik en of er sprake is van zelfstandige economische waarde.

10. Heeft de Europese rechter al geoordeeld over werken van AI?

De Europese rechter heeft geoordeeld dat de werken van AI in ieder geval reproductiehandelingen betreffen. Als aan de voorwaarden van de uitzondering wordt voldaan, is het toegestaan. De reproductiehandelingen mogen geen afbreuk doen aan de normale exploitatie van het werk en mogen de wettige belangen van de rechthebbende niet onredelijk schaden. Het is verdedigbaar dat de reproductiehandelingen door de huidige robots afbreuk doen aan de normale exploitatie van werken en de wettige belangen van de rechthebbenden onredelijk worden geschaad.

11. Wanneer is tekst- en datamining toegestaan?

Er is nog een uitzondering. Sinds 2021 is het reproduceren van werken in het kader van tekst- en datamining toegestaan, mits degene die de tekst- en datamining verricht rechtmatig toegang heeft tot het werk en het auteursrecht door de maker of zijn rechtverkrijgenden niet uitdrukkelijk op passende wijze is voorbehouden. Tekst- en datamining is een geautomatiseerde analysetechniek die gericht is op de ontleding van tekst en gegevens in digitale vorm om informatie te genereren zoals, maar niet uitsluitend, patronen, trends en onderlinge verbanden.

12. Valt de activiteit van tekst- en kunstrobots onder de uitzondering?

Valt de activiteit van de tekst- en kunstrobots onder deze uitzondering? Daar moet de Europese rechter zich nog over uitlaten. Dat geldt ook voor de vraag wanneer degene die de tekst- en datamining verricht rechtmatig toegang heeft tot het werk. Alles wat vrij toegankelijk is zal daar mogelijk onder vallen. Om dit te voorkomen, kunnen makers een voorbehoud maken.

Ten aanzien van deze uitzondering en het vereiste voorbehoud geldt ook dat geen afbreuk mag worden gedaan aan de normale exploitatie van het werk en de wettige belangen van de rechthebbende niet onredelijk mogen worden geschaad.

Tot slot

Makers van robotkunst dienen dus te waken voor mogelijke aanspraken van auteursrechthebbenden van de oorspronkelijke werken. Tip: zorg voor zoveel mogelijk nabewerking en eigen creatieve inbreng als je het werk buiten je privé-kring wil gebruiken!

In deel 2 van deze blog zal ik de vraag bespreken of er auteursrecht rust op werken die zijn geproduceerd door AI en de bewijsproblemen.

Nadia van Kuppeveld

[1] Chat GPT wordt door veel gebruikers aangeduid als ‘hij’. Het is echter een onzijdig taalmodel (zoals het zelf zegt) en dus refereer ik aan Chat GPT als ‘het’.

[2] Auteursrecht rust op ‘werken van letterkunde, wetenschap of kunst’ waarvan de vormgeving blijk geeft van een zekere mate van menselijke creativiteit. Er moet sprake zijn van een ‘eigen oorspronkelijk karakter’. Daarnaast moet er sprake zijn van een ‘persoonlijk stempel’. Voorts geldt het vereiste van een ‘eigen intellectuele schepping’. De schepping moet de uitdrukking vormen van de persoonlijkheid van de maker. Dat is het geval wanneer de auteur bij het maken van het werk zijn creatieve bekwaamheden tot uiting heeft kunnen brengen door het maken van vrije en creatieve keuzen. Er moet sprake zijn van een vorm die het resultaat is van scheppende menselijke arbeid en dus van creatieve keuzes, en die aldus voortbrengsel is van de menselijke geest.

[3] Het woord Robot is mannelijk. Daarom refereer ik naar het woord Robot als ‘hij’.