Duurzaamheid: een begrip dat niet meer is weg te denken uit de hedendaagse samenleving. Ook in de bouwsector ligt de focus steeds meer op een duurzame vorm van bouwen waarbij zoveel mogelijk herbruikbare grondstoffen worden gebruikt en zo min mogelijk eindige bronnen. Een bekend voorbeeld uit de praktijk, is de populaire Tiny House: een zo klein mogelijke woning, met een minimale ecologische ‘voetafdruk’.
Met het huidige woningtekort, is hier veel vraag naar. Dit betekent een grote markt voor de architect. Op diverse locaties in het land worden op verschillende vrije kavels nieuwe Tiny Houses gebouwd. Het ontwerp van een Tiny House vraagt door de zorgvuldigheid waarmee om moet worden gegaan met de beschikbare ruimte, alsmede de duurzame insteek, veel creativiteit en innovatie van de architect. Het is van groot belang dat dit unieke werk goed wordt beschermd. In deze blog leg ik uit hoe het auteursrecht het werk van de architect beschermt.
Het auteursrecht
Het ontwerp van een gebouw is aan te maken als een ‘werk’ in de zin van de auteurswet[1] en geniet daarmee auteursrechtelijke bescherming.
Uit de jurisprudentie volgt dat ook het ontwerp van een woning in beginsel kan gelden als een auteursrechtelijk beschermd werk. Het unieke ontwerp van een Tiny House is daarmee een beschermd werk in de zin van de Auteurswet. De architect is aan te merken als de maker.
Exploitatie- en persoonlijkheidsrechten
Het auteursrecht, dat niet geregistreerd hoeft te worden, is tweeledig en wordt onderverdeeld in exploitatie- en persoonlijkheidsrechten.
Exploitatierecht
Het exploitatierecht geeft de architect het uitsluitend recht om het werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. Bij openbaar maken gaat het om het beschikbaar stellen van het werk, of van een verveelvoudiging ervan, aan het publiek. Onder verveelvoudigen wordt, naast vermenigvuldigen, ook begrepen het maken van een bewerking. Een Tiny House met een eigen en oorspronkelijk karakter, mag dus niet worden nagemaakt. Of sprake is van een inbreuk, wordt beoordeeld aan de hand van de totaal indruk.
Persoonlijkheidsrecht
De wet kent de architect verschillende persoonlijkheidsrechten toe. Zo kan de architect bijvoorbeeld verbieden dat het werk openbaar wordt gemaakt zonder naamsvermelding. Met een beroep op zijn persoonlijkheidsrechten kan de architect zich verzetten tegen elke misvorming, verminking of aantasting van het werk (indien dit tot reputatieschade van de architect kan leiden) en elke andere wijziging van het werk (tenzij deze wijziging van zodanige aard is dat verzet in strijd is met de redelijkheid).
De zogenaamde persoonlijkheidsrechten beschermen de reputatie van de architect. Met deze rechten erkent de Auteurswet in feite de nauwe, persoonlijke band die de architect met zijn ontwerp heeft. Ze geven hem het recht zich te verzetten als anderen zijn werk verminken of aantasten.
Gebouwontwerp
Op het moment dat een architect een gebouw ontwerpt, ontstaan auteursrechten op dit gebouw. Zonder zijn toestemming, mag dit werk niet openbaar worden gemaakt of worden verveelvoudigd. Deze rechten zorgen er dus voor dat er slechts één versie van het gebouw mag worden gemaakt door de opdrachtgever. Dit is voor een opdrachtgever niet altijd even wenselijk, maar voorkomt dat het werk waar de architect veel tijd en energie in heeft gestoken, klakkeloos wordt nagebootst.
Overdracht en afstand
De architect heeft, als rechthebbende van de auteursrechten, de mogelijkheid om zijn exploitatierechten over te dragen aan een derde, bijvoorbeeld zijn opdrachtgever. De exploitatierechten rusten dan niet langer bij de architect, maar bij de opdrachtgever. De verkrijger is door deze overdracht auteursrechthebbende geworden van het werk en kan het werk exploiteren (zoals bijvoorbeeld derden toestemming geven het werk te verveelvoudigen en/of openbaar te maken).
Ook kan de architect de opdrachtgever een licentie verschaffen, waarin wordt opgenomen wat wel en niet is toegestaan.
Persoonlijkheidsrechten zijn in tegenstelling tot exploitatierechten niet overdraagbaar; deze blijven altijd verbonden aan de maker. Deze persoonlijkheidsrechten beschermen namelijk de immateriële belangen van de maker, zelfs na overdracht van het exploitatierecht.
Uitzonderingen
De wet kent een aantal uitzonderingen, waardoor de architect afstand kan doen van zijn recht op te treden tegen wijziging van het werk (tenzij de wijziging van dien aard is, dat verzet in strijd is met de redelijkheid). Van het recht om op te komen tegen verandering van de naam van maker of misvorming, verminking of aantasting kan nooit afstand gedaan worden.
Verbouwen?
Wat betekent dit in de praktijk? Als de eigenaar zijn Tiny House toch wat aan de kleine kant vindt, en wilt uitbouwen, wordt het werk gewijzigd. De architect heeft de mogelijkheid om daartegen op te treden op grond van zijn persoonlijkheidsrechten.
De persoonlijkheidsrechten kunnen aan de verbouwing van een gebouw in de weg staan. De architect kan een beroep doen op zijn persoonlijkheidsrechten, als er sprake is van een aantasting van een auteursrechtelijk beschermd werk en die aantasting tot reputatieschade kan leiden. Of er sprake is van reputatieschade is afhankelijk van de omstandigheden van het geval. Hierbij spelen de aard en de ernst van de aantasting, de mate van bekendheid van de architect bij het relevante publiek en de redenen voor de wijziging waarin de aantasting is gelegen een rol.
Van belang daarbij is of de wijziging waarneembaar is voor het relevante publiek en de tijd die is verstreken tussen de voltooiing van het werk en de aantasting. Dit kan een handvat zijn voor de vermeende inbreukmaker die wordt aangesproken door de architect.
Tip!
Bij een geplande verbouwing (en niet alleen van een Tiny House) is het verstandig rekening te houden met de exploitatie- en persoonlijkheidsrechten. Zijn deze overgedragen of is er afstand gedaan?
Blijft de essentie van het ontwerp niet behouden, of heeft de verbouwing aanzienlijke gevolgen voor het bestaande ontwerp, dan is het raadzaam om dit na te gaan en bij twijfel de architect om toestemming te vragen.
Ook bij slopen
Niet onbelangrijk: het slopen van een gebouw valt niet zonder meer onder de bescherming van de persoonlijkheidsrechten. En tot slot, de persoonlijkheidsrechten vervallen in beginsel na het overlijden van de architect. Bij testament of codicil kan echter iets anders zijn bepaald!
Wilt u meer weten over dit onderwerp? Neem dan gerust contact met me op!
PS: een Tiny House is niet hetzelfde als een Microwoning, maar voor het auteursrecht van de architect geldt uiteraard hetzelfde.
[1] Het auteursrecht is het uitsluitend recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld. (Artikel 1 Auteurswet)
