Iedereen kent hem wel: De breinbreker Kubus, oftewel de Rubik’s Cube. Een puzzel in de vorm van een kubus, bestaande uit drie rijen van drie blokjes. Deze kubus wordt door diverse fabrikanten in veel varianten op de markt gebracht. Is de kubus auteursrechtelijk beschermd? Het spelconcept niet: dit is namelijk niet te onderscheiden van de vormgeving, en deze is functioneel bepaald. Maar hoe zit het met de auteursrechtelijke bescherming van het uiterlijk van deze kubus?
De case
Deze kwestie kwam recentelijk aan de orde in een kort geding procedure tussen Spin Master en het Nederlandse bedrijf Goliath. Spin Master is rechthebbende op de (vermeende) auteursrechten van de in 1974 door Ernö Rubik ontworpen ‘Rubik’s Cube’. Goliath produceert en verhandelt een kubusvormig object dat onder de naam ‘NexCube’ op de markt wordt gebracht. Spin Master stelt dat sprake is van inbreuk op haar auteursrechten. Het gaat volgens haar om de bescherming van een drietal afzonderlijk te onderscheiden, door Rubik gecreëerde auteursrechtelijk beschermde werken, te weten: het door Rubik gecreëerde bewegende object als zodanig, het spelconcept en de oppervlaktedecoratie.
Wanneer beschermd?
Om als auteursrechtelijk beschermd werk in de zin van artikel 10 Auteurswet te kunnen worden aangemerkt, moet het werk in kwestie oorspronkelijk zijn (niet ontleend aan een ander werk) en een eigen intellectuele schepping zijn van de maker die de persoonlijkheid van de maker weerspiegelt en tot uiting komt door de vrije creatieve keuzes van de maker bij de totstandkoming van het werk. Het werk moet dus een ‘eigen oorspronkelijk karakter’ hebben en de ‘persoonlijke stempel van de maker’ dragen. De keuzes van de maker mogen niet louter een technisch effect dienen of teveel het resultaat zijn van technische uitgangspunten.
Het bewegende object en het spelconcept: functioneel?
Het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden heeft zich vorig jaar al uitgelaten over de auteursrechtelijke bescherming van de ‘Rubik’s Cube’. De vormgeving van de kubus zonder kleurvlakken, is gelet op de functie van de kubus, voornamelijk technisch en functioneel bepaald. Het gaat daarbij om de functie van de kubus als driedimensionale puzzel.
Kinetisch aspect
Het kinetisch aspect van de kubus (de draaibaarheid van de afzonderlijke elementen) wordt beschreven in het octrooischrift. De beweging van de deelelementen, waaronder de afzonderlijke kleine kubussen, is het wezenlijke element van het logicaspel en is daarmee functioneel bepaald. Dit geniet dus geen auteursrechtelijke bescherming. Dat zou immers leiden tot monopolisering van techniek en/of wiskundige uitgangspunten, hetgeen op grond van vaste rechtspraak niet is toegestaan.
Spelconcept
Het spelconcept van de Rubik’s Cube is niet goed te onderscheiden van de vormgeving. Doel van het spel is het manipuleren van de kubus door een zodanige combinatie en opeenvolging van draaiingen dat daardoor de zes groepen van negen vlakken van de kleinere kubussen allen bijeen gegroepeerd worden, zodat de negen vlakken van iedere afzonderlijke groep samen één van de zes kanten van de kubus gaan vormen, waarbij deze kanten ieder een andere, uniforme kleur krijgen. Dit spelconcept is daarmee te abstract, nu de meeste elementen daarvan een aspect zijn van één en hetzelfde abstracte spelidee.
Logicaspel
De keuze voor de kubus als hoofdvorm van een logicaspel, is voor de hand liggend en daarmee geen creatieve keuze. De algemene keuze om iedere deelkubus aan de zichtbare oppervlakten identificeerbaar te maken is functioneel. Om de puzzel op te lossen, is het namelijk nodig dat ieder van de zes zijvlakken van de kubus en de daarvan deel uitmakende deelkubussen één geheel vormen, dat kan door kleur maar ook door andere identificerende elementen, zoals cijfers of symbolen.
Het door Rubik gecreëerde bewegende object als zodanig is niet auteursrechtelijk beschermd, omdat de elementen van het driedimensionaal logicaspel technisch en functioneel zijn bepaald. Het spelconcept van de ‘Rubik’s Cube’ komt ook niet voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking.
Vormgeving en kleur: vrije creatieve keuze?
De manier waarop de zes zijvlakken van de kubus worden vormgegeven, biedt wel ruimte voor vrije creatieve keuzen. De door Rubik gekozen kleurtinten, zijn een creatieve keuze. Deze kleurtinten liggen immers niet voor de hand. Door de zwarte lijnen tussen de blokjes, de zogenaamde grid, worden de gebruikte kleuren zo sprekend mogelijk worden weergegeven.
Rubik heeft ieder kleurvlak van de deelkubus kleiner gemaakt dan het oppervlak daarvan, zodat rondom de kleurvlakken randen zichtbaar zijn. Dat was zijn vrije creatieve keuze. In het octrooischrift wordt niet gerept over een functie en breedte van de grid. Er zijn verschillende alternatieven voor de dikte en de kleur van de grid, zodat er ook in die zin sprake is van keuzevrijheid. De breedte, de kleur en de dikte van de grid samen met de door Rubik gekozen kleurtinten geven de kubus zijn oorspronkelijke karakter.
Dit betekent dat de oppervlaktedecoratie zoals aangebracht op het object wel auteursrechtelijk is beschermd, namelijk voor zover het betreft de keuze voor de specifieke kleurvlakken in combinatie met de zwarte grid. Deze keuze is namelijk niet alleen functioneel.
Vergelijking totaalindrukken
Om te beoordelen of sprake is van auteursrechtinbreuk op de combinatie van de vormgeving en decoratie de ‘Rubik’s Cube’, dienen beide objecten te worden vergeleken. In welke mate is sprake van overeenstemming tussen de totaalindrukken van de ‘NexCube’ en de ‘Rubik’s Cube’? De auteursrechtelijk beschermde elementen van laatstbedoeld werk zijn daarbij bepalend.
Gelet op het feit dat er sprake is van dusdanig veel wezenlijke verschillen, en de ‘NexCube’ niet in zodanige mate de auteursrechtelijk beschermde trekken van de vormgeving van de ‘Rubik’s Cube’ vertoont, kan niet worden gezegd dat de totaalindrukken die de vormgeving van beide kubussen maken in hoge mate overeenstemmen.
De verschillen zitten hem o.a. het ontbreken van de (zwarte) grid op de ‘NexCube’, waardoor sprake is van één kleurvlak alsook in het verschil in kleurtinten. Er worden veel lichtere en fellere (neon) kleurtinten gebruikt voor een groter contrast. Ook het logo is prominent weergegeven in het midden op de blauwe zijde van de deelkubus van de ‘NexCube’. Er bestaat een ander visueel effect door het feit dat bij alle ruimtes die grenzen aan de middelste deelkubus tussenruimtes gelaten door middel van rondere hoeken.
Conclusie
De Rubik’s Cube als zodanig en het spelconcept zijn niet auteursrechtelijk beschermd. De decoratie van de kubus met specifieke kleurvlakken en de zwarte grid is dat wel. In de concrete casus is echter geen sprake van inbreuk op de combinatie van de vormgeving met de oppervlakte decoratie van de Rubik’s Cube, omdat geen sprake is van overeenstemmende totaalindrukken.
Om te bepalen of sprake is van een inbreuk, is het dus (a) van belang te beoordelen of een werk überhaupt beschermd is door te bekijken of een keuze in vorm of decoratie functioneel of creatief is, en (b) vervolgens de totaalindrukken van beide werken te vergelijken, met inachtneming van de auteursrechtelijke beschermde elementen.
Wilt u meer weten over auteursrechtelijke bescherming? Ik help u graag.
